काठमाडौं- असार ३० गते वीरगञ्जमा सम्पन्न जनता समाजवादी पार्टी (जसपा)को केन्द्रीय समिति बैठकले संघीय परिषद् अध्यक्ष बाबुराम भट्टाईसहितका नौ जना नेतालाई कारबाही गर्ने निर्णय गर्यो । जुन बैठकमा भट्टराईपक्ष सहभागी थिएन ।
वीरगञ्जमा अध्यक्ष उपेन्द्र यादवपक्षको केन्द्रीय समिति बैठक बस्दै गर्दा भट्टराईले काठमाडौंमा आफूपक्षीय केन्द्रीय समितिको विस्तारित बैठक बोलाए । यादवको भन्दा भट्टराईले एक दिनअघि बैठक राखेका थिए ।
तर, बैठकमा भट्टराईको अपेक्षानुसार नेताहरू सहभागी भएनन् । उनले जसको साथ चाहिरहेका थिए, तिनै नेताहरूबाट धोका भएको महसुस गरे । अन्तिमसम्म बाबुरामको पक्षमै रहेका वरिष्ठ नेता अशोक राई पनि वीरगञ्ज बैठकबाट उपेन्द्रपक्षमा खुले । वीरगञ्ज बैठकले बाबुरामलाई हटाएर अशोकलाई नै संघीय परिषद् अध्यक्ष चुन्यो ।
आफ्नोभन्दा एक दिन ढिला सकिएको यादवपक्षको बैठकले कारबाही गरेपछि भने भट्टराई निरीह देखिए । उनले ‘कारबाहीको कुनै अर्थ छैन’ भन्नुबाहेक अन्य कुनै राजनीतिक, संवैधानिक प्रतिवाद गरेनन् । किनकि, उनी जसपाभित्र निकै कमजोर भइसकेका थिए । उसो त भट्टराई र यादवबीच सहमतिमै अलग हुने समझदारी भएका समाचार त्यसअघि नै सार्वजनिक भइसकेका थिए । जसपामा भट्टराई र यादवबीच कुरा मिल्न छाडेको लामो समय भइसकेको थियो ।
जसपाले आफूमाथि कारबाहीको निर्णय गरेपछि अहिले भट्टराई आफ्ना पूर्वदौँतरीहरूसँग नजिकिन थालेका छन् । यही सिलसिलामा उनले मंगलबार नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालसँग सिंहदरबारमा करिब दुई घण्टा छलफल गरे । छलफलमा सकेसम्म पार्टी एकतामा जानेगरी कुरा भएको बताइएको छ ।
भेटपछि पत्रकारहरूसँग संक्षिप्त कुरा गर्दै दाहालले आफूहरूबीच राजनीतिक विषयमा कुराकानी भएको बताएका थिए । तपाईंहरू एक हुने हो ? भनी सोधिएको प्रश्नमा उनले भनेका थिए– सकेसम्म एक हुने हो ।यसअघि दुई नेताबीच उपराष्ट्रपतिनिवासमा छलफल भएको समाचार सार्वजनिक भएका थिए । जसलाई उनीहरूले खण्डन गरेका छैनन् ।
दुई नेता एक ठाउँमा उभिनुपर्ने आवाज माओवादी र जसपाको भट्टराई समूहभित्र उठ्ने गरेको छ । विगतमा बाबुरामको साथ छोडेर माओवादीमा पुगेका देवेन्द्र पौडेललगायतका नेताहरूले यस विषयमा दबाब बढाइरहेका छन् । दाहालले स्वयंले पनि पूर्वमाओवादी नेताहरू एक ठाउँमा आउनुपर्ने आशयको अभिव्यक्ति दिँदै आएका छन् ।
तर, भट्टराईले भने विभिन्न शक्ति मिलेर समाजवादी केन्द्र बनाउने प्रस्ताव अघि सारिरहेका छन् । उक्त प्रस्तावमा माओवादी केन्द्र पनि सकारात्मक छ । यद्यपि, समाजवादी केन्द्र कस्तो स्वरुपको बनाउने ? कुन–कुन दलसँग मिल्ने उनीहरूले निक्र्योल गर्न सकेका छैनन् ।
बाबुरामको उतारचढाव
२०३९ सालमा बाबुरामले राजु नेपालबाट कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता लिएका थिए । त्यसपछि उनी मोहनविक्रम सिंह नेतृत्वको पार्टीमार्फत लामो समय राजनीतिमा सक्रिय भए । २०४८ सालमा मोहनविक्रम सिंह नेतृत्वको मशाल छोडेर उनी एकता केन्द्र मशालमा जोडिए । त्यसपछि १ फागुन २०५२ सालमा ‘जनयुद्ध’मा होमिए । जसको नेतृत्व उनैले गरेका थिए । पछि २०५५ सालमा नेकपा माओवादीको चौथो महाधिवेसनमा उनको दाहालसँग अन्तरविरोध सुरु भयो ।
२०६२ साल जेठमा रुकुमको लाभाङमा बसेको बैठकले बाबुराममाथि कठोर कारबाहीको निर्णय ग¥यो । २०६२ असोजमा बसेको चुनावाङ बैठकले बाबुराममाथिको कारबाही फुकुवा गर्यो । लगत्तै १२ बुँदे समझदारी हुँदै शान्ति प्रक्रिया सुरु भयो । र, माओवादी शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आयो ।
बाबुराम २०६४ सालको पहिलो संविधानसभा निर्वाचनमा सर्वाधिक मत प्राप्त गरेर गोरखाबाट निर्वाचित भए । २०६५ साल अर्थमन्त्री भई सबैभन्दा धेरै राजस्व संकलन गरेर ‘रेकर्ड ब्रेक’ गरे । जसको अहिलेसम्म पनि प्रशंसा हुने गरेको छ । २०६७ सालमा माओवादीको पालुङटार बैठकमा बाबुरामले शान्ति र संविधानको लाइनमा अडान राखे । उनी ५ भदौ २०६८ सालमा एकीकृत माओवादीबाट प्रधानमन्त्री बन्न पुगे । २०६९ सालमा माओवादीको हेटौंडा महाधिवेसनमा उपाध्यक्ष पद त्याग गर्दै केन्द्रीय सदस्यमा मात्र बस्ने उद्घोष गरे ।
यसैगरी, ३ असोज २०७२ मा संविधान जारी भएलगत्तै ९ असोजमा एमाओवादी र सभासद पद त्याग गरे । ६ र ७ असोज २०७२ मा नयाँ शक्ति निर्माण अभियानमा संलग्न हुन चाहने पूर्वएमाओवादीको राष्ट्रिय भेला आह्वान गरे । ३० जेठ २०७३ मा काठमाडौंको दशरथ रंगशालाबाट नयाँ शक्ति पार्टी गठनको घोषणा गरे । तर, ‘नयाँ शक्ति’ पार्टी निर्माण गरे पनि उनले खासै शक्ति आर्जन गर्न सकेनन् ।
बौद्धिक र क्रान्तिकारी छविका उनी संविधान निर्माणको सेरोफेरोमा निकै विवादित पनि भए । संविधान घोषणा भएलगत्तै ५७ बुँदे असन्तुष्टि सार्वजनिक गरेर उनले माओवादी पार्टी र सभासद् पदसमेत त्यागेका थिए । १७ असोज २०७४ सालमा तत्कालीन एमाले–माओवादी केन्द्रबीचको चुनावी तालमेलसहित एकता घोषणा कार्यक्रममा नयाँ शक्तिबाट भट्टराई सहभागी भए । तर, प्रदेश, प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा भागबण्डा नमिलेपछि उनी केही दिनमा त्यो गठबन्धनबाट बाहिरिए । कांग्रेससँग तालमेल गरी निर्वाचनमा सहभागी भए । र, गोरखाबाट प्रतिनिधिसभामा निर्वाचित भए ।
२३ वैशाख २०७६ मा उपेन्द्र यादव नेतृत्वको तत्कालीन मधेसी जनाधिकार फोरम र भट्टराई नेतृत्वको नयाँ शक्तिबीच एकता गरी समाजवादी पार्टी गठनको घोषणा भयो । फेरि, १० वैैशाख २०७७ समाजवादी पार्टी र राष्ट्रिय जनता पार्टी (राजपा)बीच एकता गरी जनता समाजवादी पार्टी गठनको घोषणा भयो । तर, पछिल्लो समय जसपा फुटेर महन्थ ठाकुर, लक्ष्मणलाल कर्ण, राजेन्द्र महतोलगायतका नेताहरूले लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा) गठन गरे । त्यसको झण्डै एक वर्षपछि बाबुराम जसपाबाटै निकालिए ।
राजनीतिमा सधैँ असफल
माओवादीको जनयुद्ध सुरु हुनुअघि तत्कालीन जनमोर्चाका नेता छँदै भट्टराईले क्रान्तिकारी नेताको छवि बनाइसकेका थिए । दाहालसँग मिलेर जनयुद्ध गरिरहँदा उनी माओवादी पार्टीका प्रमुख विचारक र रणनीतिकार थिए । संविधानसभाको एजेण्डालाई माओवादीमा उनैले जबर्जस्त स्थापित गरेका उनका सहकर्मीहरू बताउँछन् ।
खुला राजनीतिमा आएपछि पनि बाबुराम राष्ट्रिय राजनीतिका एक पिल्लरकै रुपमा रहे । पहिलो संविधानसभामा उनले देशमै सर्वाधिक मतान्तरले जित हासिल गरे । उनको लोकप्रियता माओवादीभित्र मात्र होइन त्योभन्दा धेरै बाहिर पनि थियो । तर, समयक्रममा उनको लोकप्रियता हराउँदै गयो । दाहालको प्रधानमन्त्रित्वमा सफल अर्थमन्त्री बनेका उनले आफैं प्रधानमन्त्री बन्दा भने त्यो सफलतालाई निरन्तरता दिन सकेनन् । बरू संविधानसभा विघटन गरेको ‘कलंकको टीका’ लाउनुपर्यो ।
दोस्रो संविधानसभा गठनपछि संविधान मस्यौदा समितिको सभापतिको रुपमा बाबुरामले वर्तमान संविधान निर्माणमा सक्रिय भूमिका खेले । तर, संविधान जारी हुने बेलामा आफैं असन्तुष्ट बनेर हिँडिदिए । संविधान जारी भएकै दिन ५७ बुँदे असन्तुष्टि सार्वजनिक गर्दै उनले तत्कालीन एमाओवादी र सभासद पद परित्याग गरे ।
बाबुरामले यसरी राजनीति धरापमा राखे कि अब कसैले पनि उनको नेतृत्वलाई पत्याउने ठाउँ छैन । जसको पछिल्लो उदाहरण हो जसपाको कारबाही । जसपाले कारबाही गरेपछि उनी अहिले पार्टीविहीन बन्न पुगेका छन् ।माक्र्सवादको गहिरो ज्ञाता, अर्थशास्त्रका विद्वान, पार्टीमा विचार र सिद्धान्त कोर्ने क्षमता भएका, राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति केन्द्रसँग पहुँच राख्न सक्ने नेताका रूपमा उनको चर्चा हुने गर्छ ।
तर, उनको राजनीतिक यात्रा भने एकपछि अर्को गर्दै असफल भइरहेको छ । २०२६ सालका एसएलसी बोर्ड फस्ट, माओवादी युद्धका एक वैचारिक योद्धा, गणतन्त्र घोषणापछिको पहिलो सरकारका सफल अर्थमन्त्री भट्टराईको राजनीतिक यात्रा जीवनको उत्तराद्र्धमा अवसानको बाटोतिर गइरहेको छ ।
विद्यालय तहदेखि विश्वविद्यालयसम्मको अध्ययनमा सहकर्मीभन्दा कहिल्यै पछि नपरेका भट्टराई राजनीतिक जीवनमा भने अहिलेसम्म प्रथम हुन सकेका छैनन् । विद्यार्थीका लागि बाबुराम सफल आइकन हुन् भने राजनीतिक जीवनमा बाबुरामजस्तो हुन कसैले पनि चाहना राख्दैनन् ।
त्यसो हुनुको कारण उनको अन्तरमुखी स्वभाव र कार्यकर्तालाई संरक्षण नगर्ने व्यवहारले रहेको उनका पूर्वसहकर्मीहरू बताउँछन् । अध्ययनका हिसाबले अब्बल बाबुराम राजनीतिक उचाइमा कमजोर हुँदा राजनीतिको सिँढीमा उनको यात्रा उकालो होइन ओरालोतिर छ । आफ्ना विचारमा अडिग हुन नसक्नु नै भट्टराईको प्रमुख कमजोरी देखिन्छ ।
समाजवादी केन्द्रको हुटहुटी
नेपाली राजनीतिमा अस्थिर पात्रको परिचायक बनेका भट्टराई अहिले समाजवादी केन्द्र निर्माणको हुटहुटीमा छन् । तर, लक्ष्य स्पष्ट गरिनसकेका उनी फेरि अर्को भुलभुलैयामा अल्झिने त होइनन् भन्ने आशंका गर्ने ठाउँ प्रशस्त छन् । विचार र एजेण्डा मिल्ने दलहरू मिलेर समाजवादी केन्द्र बनाउने उनको चाहना छ । यसका लागि उनले आफ्ना पुराना सहकर्मी पुष्पकमल दाहालसँग मंगलबार पनि कुरा गरे ।
पछिल्लो समय उनी आफैंले हुर्काए–बढाएको नेकपा माओवादी केन्द्रसँग नजिकिन थालेको चर्चा पनि हुने गरेको छ । केही समयपहिले लैनचौरमा उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुनलाई साक्षी राखेर गरिएको भेटमा पनि यी कुरा उठेका थिए । त्यो भेटमा दाहालले भट्टराईलाई मूल घर फर्किन आग्रह गरेका थिए । तर, सात वर्षअघि माओवादीलाई ‘रातो स्टिकर टाँसिएको घर’को संज्ञा दिँदै छोडेर हिँडेका भट्टराईलाई यति सजिलै माओवादीमा फर्किन उनको ‘इगो’ले दिएको छैन ।
समाजवादी केन्द्रको बहस चलाइरहेका भट्टराईले गृहजिल्ला गोरखाबाट नयाँ पार्टी निर्माणका लागि अभ्यास थालेका छन् । जसपा जिल्ला कार्यसमिति गोरखाले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै पार्टी पुनर्गठनका लागि निर्णय गरिएको जनाएको छ । गोरखामा पार्टी पुनर्गठनका लागि यानप्रसाद भट्टको संयोजकत्वमा ९१ सदस्यीय जिल्ला भेला आयोजक समिति गठन गरिएको छ । बैठकले जिल्ला मातहतका सबै समितिहरु स्वतः भेला आयोजक समितिमा समायोजन भएको निर्णय गरेको छ ।
माओवादी युद्धका बेला मुक्तिप्रसाद र लालध्वजका नामले परिचित भट्टराईले अहिलेसम्म न ‘राजनीतिक मुक्ति’ पाए, न कुनै ‘लाल झण्डा’ फहराउन सकेका छन् । अस्थिर पात्रको बिम्ब बनेका भट्टराईको अबको यात्रा कता मोडिएला ? जवाफ समयले दिने नै छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, साउन ५, २०७९ ०८:४३
