झापा- कनकाई नगरपालिका–६ का किसान दधिराम न्यौपाने च्याउखेतीको आम्दानीबाट सन्तुष्ट छन् । उनले च्याउ बेचेरै वार्षिक ६ लाख मुनाफा आर्जन गर्दै आएका हुन् ।
एघार वर्षअघि आफूसँग भएको ५ हजार र श्रीमतीले महिला समूहबाट ऋण लिएको २५ हजार रूपैयाँबाट लगानी गरेर एउटा टहराबाट च्याउखेती सुरु गरेका थिए । एउटा टहरामा ४ सय ५० पोका च्याउले आम्दानी दिन सुरु गरेसँगै उनलाई च्याउखेतीतर्फ उत्साह बढ्यो।
थप डेढ बिघा जमिन लिजमा लिएर १० वटा टहरामा व्यावसायिक खेती गरेका उनले अहिले १० वटा टहरामा ७ हजार पोका च्याउको व्यावसायिक खेती गरिरहेका छन् ।दधिरामजस्तै झापाका दुई दर्जनभन्दा बढी किसान च्याउको व्यावसायिक खेतीमा रमाइरहेका छन्।
यसका कारण पछिल्लो समय झापा च्याउमा आत्मनिर्भर भएको छ । जिल्लामा वार्षिक ३ सय मेट्रिक टन च्याउ उत्पादन हुने गरेको कृषि ज्ञान केन्द्र झापाले जनाएको छ । एक दशक अघिसम्म सीमित फार्ममा पाइने च्याउ अहिले गाउँ–गाउँमा व्यावसायिकरूपमा उत्पादन हुँदै आएको छ ।
दुई सय मेट्रिक टन च्याउ जिल्लामा खपत हुने र अरु जिल्ला बाहिरका बजारमा बिक्री हुँदै आएको छ । जिल्लामा च्याउखेती गर्ने सयौँ किसानले यसबाट रोजगारीको अवसर पाएका छन् ।
जिल्लामा कन्ये, गोब्रेलगायतका च्याउखेती हुँदै आएको छ । विगतमा भारतबाट च्याउको विजन ल्याएर खेती गर्दै आएका किसानले हाल विर्तामोडको पाथीभरा च्याउ उद्योगमा उत्पादित च्याउको बीउ प्रयोग गरिरहेका छन् ।
जिल्लामा करिब २५ वर्षअघि कनकाई नगरपालिकाका गोपाल खत्रीले च्याउखेती सुरु गरेका थिए । उनले कसम च्याउ उद्योग सञ्चालनमा ल्याएको देखेपछि अरुले पनि खेतीको सिको गरेका थिए ।
‘थोरै लगानी अनि अलि बढी मेहेनत गर्दा हुँदोरहेछ’, च्याउ किसान दधिराम किसान न्यौपानेले भने, ‘बजारको पनि समस्या छैन आम्दानी पनि छिट्टै दिन्छ । खुसी र सन्तुष्ट छु च्याउखेतीबाट ।’
कन्ये र मिल्की ह्वाइट जातको च्याउखेती गर्दै आएका न्यौपानेले उत्पादन गरेको कन्ये च्याउ विर्तामोडस्थित कृषि थोक बजारमा प्रतिकेजी १ सय ६० र मिल्की ह्वाइट ३ सयमा बिक्री हुँदै आएको छ ।
कृषि ज्ञान केन्द्रले किसानलाई च्याउखेतीका लागि प्रोत्साहन गर्न आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा १७ लाख ६९ हजार ४ सय ५० रकम अनुदान उपलब्ध गराएको जनाएको छ । जसमध्ये विर्तामोड नगरपालिकामा रहेको पाथीभरा च्याउ उद्योगले ५० प्रतिशत अनुदानमा १३ लाख ३ सय प्राप्त गरेको छ ।
च्याउको बीउ उत्पादन गर्दै आएको पाथीभराले १२ साना किसानलाई समेटेर च्याउ ब्लक विकास कार्यक्रमसमेत सञ्चालन गरेको छ । केन्द्रका सूचना अधिकारी गणेश शिवाकोटी एक वर्षमा १८ किसानले च्याउखेतीमा अनुदान पाएको जानकारी दिए ।
उनले युवा लक्षित कार्यक्रमअन्तर्गत ओमशान्ति क्वालिटी च्याउ उद्योग कचनकवललाई ८७ हजार, रीता च्याउ उद्योग दमकलाई ८४ हजार ६ सय ८०, प्रतिक च्याउ उद्योग अर्जुनधारालाई ८५ हजार २ सय, शान्ति च्याउ उद्योग गौरादहलाई १ लाख र श्रेष्ठ च्याउ उद्योग दमकलाई १ लाख अनुदान उपलब्ध गराइएको छ ।
उनले भने, ‘बजारको समस्या नहुने, घरबाटै बिक्री हुने र आम्दानी पनि छिटो दिने भएकाले किसानको आकर्षण पछिल्लो समय बढ्दै गएको छ ।’ प्रोटिनयुक्त च्याउ सबै उमेरका उपभोक्ताका लागि रुचिकर हुने गरेको छ ।
एकपटक खेती गरेको च्याउले तीन पटकसम्म राम्रो उत्पादन दिने र श्रमिक पनि कम लाग्ने हुँदा किसानले चयाउखेती रोज्ने गरेका छन् । जिल्लाको विर्तामोडमा उत्पादित च्याउको विजनले प्रदेश नं-१ को झापा, मोरङ, सुनसरी, इलामसहित पोखरा र काठमाडौंमा समेत बजार पाउने गरेको छ ।
पाथीभरा च्याउ उद्योगका सञ्चालक राम खत्रीले दैनिक २७ हजारको च्याउ बीउ उत्पादन गर्दै आएको बताए । उद्योगको ल्याबमा दुई प्राविधिकसँगै अन्य १२ जना कर्मचारीले प्रत्येक्ष रोजगारी पाएका छन् ।
च्याउखेतीको महत्व च्याउमा हाम्रो शरीरलाई आवश्यक पर्ने प्रोटिन, कार्बोहाइबे्रट, चिल्लो पदार्थ, भिटामिन र पानी प्रशस्त मात्रमा पाइन्छ । च्याउमा हाम्रो शरीरलाई आवश्यक पर्ने ९ वटा अमिनो एसिड पाइन्छ ।
चिकित्सकका अनुसार च्याउले क्यान्सर, मुटुरोगजस्ता रोग लाग्नबाट बचाउँछ भने यसमा माछा, मासुभन्दा बढी पौष्टिकता पाइन्छ ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन २४, २०७९ ११:४८
