बझाङ - बझाङको वित्थडचिर गाउँपालिका– ४ की पशुपति महत १६ वर्षकी थिइन् । सहपाठी किशोरीहरूले यसै वर्ष बिहे गरेपछि उनको उमेर समूहबाट पनि महत एक्लिइन् ।
गाउँले महतको पनि बिहे हुने दिन कुर्दै बस्थे । परिवारको सहमतिमा आफैँ भागेर जान्छे भनेर कुरा काट्ने कम थिएनन् । हेर्दाहेर्दै महत भने अरू किशोरीलाई समेत बिहे नगर्न सुझाव दिन थालिन् ।
किशोरी मात्रै नभएर गाउँमा सबै उमेर समूहकालाई उनले हिंसा रोक्ने अभियानमा लगाइन् । कक्षा १२ मा अध्ययनरत महत अहिले गाउँलेको निर्णायक ठाउँमा बस्छिन् ।
‘सुरुमा मेरो कुरा धेरैलाई नमिठो लाग्यो’, महतले भनिन्, ‘गाउँकै बहिनीहरूलाई सम्झाउनसमेत हम्मेहम्मे पर्यो । विस्तारै बहिनीहरू आफ्नो पक्षमा भएपछि भने अरूलाई पनि हिंसाबारे बोल्ने आँट आयो ।’
महतलाई अहिले गाउँका धेरै निर्णायक ठाउँमा राखिन्छ । गाउँमा सानोतिनो काम गर्दा पनि आफूलाई सहभागी गराउने गरेको उनले बताइन् ।
‘पहिले हाम्रो कुरा कसैले सुन्नै चाहँदैन थिए । कतिपयले त कुन उड्छे ९बिहे गर्छ० भनेर कुरा काट्थे । किशोरीहरूको हिंसाविरूद्धको अभियान गाउँभरि भिजेपछि भने हाम्रो कुरा पनि सुनिन थाल्यो ।’
महतसहितकी किशोरीको टोलीले गत महिनामा मात्रै एउटा बिहे रोके । परिवारकै सहमतिमा १५ वर्षमै बिहे हुने तयारी भएपछि किशोरीलाई भगाएर बिहे रोकेका थिए ।
‘परिवारको सहमति भइसकेको थियो, किशोरी पनि राजी भइसकेकी । हामीले उसलाई सम्झाइबुझाइ गरेर बिहेको साइतमा अर्कै घरमा लुकाएपछि उसको बिहे रोकियो’, महतले भनिन् ।
बिहे रोकेको भन्दै महतलाई दुवैतर्फका परिवार निकै रिसाए । ‘बटारू ९अगुवा गर्ने० लागेकी भन्दै धेरैले गाली गरे । विस्तारै किशोरीका आमाबुवालाई उसको भविष्यबारे सम्झायौँ । बहिनी घर गई । अहिले भने उहाँहरू पनि उमेर नपुगी बिहे नगर्ने सोचमा हुनुहुन्छ’, महतले भनिन् ।
जयपृथ्वी नगरपालिका(१२ की कविता खड्का अहिले चेतनशील किशोर(किशोरी समूहकी अध्यक्ष छिन् । सोह्र वर्षीया कविता १२ कक्षामा पढ्दै । उनी समूहमा लागेको एक वर्ष भयो ।
यस अवधिमा दर्जनौँपटक गाउँघरमा हिंसा रोक्ने अभियान नै चलाएकी छन । ‘हाम्रो उमेरकै कारण धेरैले वास्ता गर्दैनन् । धेरै जिद्धी गरेपछि कुरा त सुनिदिउँ भन्ने भएका छन्’, कविताले भनिन् ।
गाउँमा महिला हिंसाका घटना सुन्नेबित्तिकै खड्काको टोलीले हिंसा गर्ने मान्छेलाई घेरिहाल्छ । ‘माफी नमाग्दासम्म हामी छोड्दैनौँ’, कविताले भनिन्, ‘दोस्रोपटक सोही घटना दोहोरिए कानुनी पक्रियामा जाने भनेपछि त्यो मान्छे सचेत हुन्छ ।’
नगरपालिकामा बाल विवाहका घटना धेरै नभए पनि अन्य लैङ्गिक हिंसा भने रोकिएको छैन । चेतनशील किशोर किशोरी समूहले पालिकाका न्यायिक समितिका पदाधिकारीसँग मिलेर पनि अभियान नै चलाएका छन ।
‘हप्तामा एक दिन विद्यालयमा साथीहरूसँग रूपान्तरण सम्बन्धी छलफल गर्छौ’, उनले भने, ‘जसले गर्दा विद्यार्थीले हिंसा न्यूनीकरणका लागि आफ्नो परिवारलाई सचेत गराओस् ।’
वित्थडचिर गाउँपालिका(३ की जानुका विकलाई पनि अहिले गाउँमा सबैले जिम्मेवार किशोरीका रूपमा हेर्छन् । उमेर नपुग्दै बिहे गर्ने, घरेलु हिंसालाई सामान्य लिइरहेको त्यस ठाउँको दलित समुदायमा जानुकाको उपस्थितिले धेरैलाई राहत दिएको छ ।
उनले आफ्नो समुदायमा मात्रै नभएर गैरदलित समुदायमा पनि हिंसा न्यूनीकरणबारे चेतनाका फैलाउँदै आएकी छन । स्नातक पहिलो वर्षमा अध्ययनरत जानुका आफ्नो अगाडि हुन लागेको हिंसाको त खुलेरै विरोध गर्छन् ।
‘हाम्रो गाउँमा त बिहे गर्ने भनेर भागेर आएकी १५ वर्षीया किशोरीलाई समेत फिर्ता पठाएका हौँ’, जानुकाले भनिन्, ‘गत वर्ष त्यसरी नपठाएको भए यो वर्ष नै उसले सन्तान जन्माइसकेकी हुन्थी । उसको स्वास्थ्य अवस्था कस्तो हुन्थ्यो होला रु’ । विक गाउँघरमा हिंसा रोक्न आफैँ अग्रसर भएमात्रै सम्भव हुने बताउँछिन् ।
यसरी किशोरीहरूलाई आत्मबल बढाउन, विभिन्न खाले हिंसा रोक्न सहयोग गरिरहेको छ, लैङ्गिक हिंसा रोकथाम तथा प्रतिकार्य परियोजनाले ।
बझाङमा सञ्चालित युएनएफपीएको आर्थिक सहयोगमा भिएसओ र पिसविनद्वारा सञ्चालित परियोजनाले सबैभन्दा बढी बालविवाह तथा हिंसा हुने तलकोट, वित्थडचिर, मष्टा र जयपृथ्वी नगरपालिकाका किशोर किशोरीलाई तालिम दिइरहेको छ ।
परियोजनाले प्रगतिशील, चेतनशील, लालीगुराँस, भवानीलगायतका किशोर(किशोरी समूह बनाएर प्रशिक्षक प्रशिक्षार्थी ९समूह अध्यक्ष०लाई तालिम दिँदै गाउँ(गाउँमा हिंसाविरूद्धको अभियान चलाइरहेको छ ।
विभिन्न प्याकेजमा प्रशिक्षक प्रशिक्षार्थी किशोर(किशोरीलाई तालिम दिएर विद्यालय तथा गाउँघरमा सचेतना फैलाउँदै आएको पिसविनका जिल्ला संयोजक भुवनबहादुर सिंहले बताए ।
किशोर(किशोरीको क्षमता विकास गर्न सुरुमा ५२ दिने प्याकेज राखेको, त्यसपछि ४८ दिने, ३० दिने हुँदै अहिले आठदिने तालिम दिएर आ(आफ्नो गाउँको जिम्मेवारी दिएको उनले जानकारी दिए ।
संयोजक सिंहअनुसार परियोजनाले गाउँघरबाट किशोरीलाई हिंसाविरूद्धको तालिम दिएर प्रशिक्षक बनाइ गाउँघरमा विभिन्न किशोर(किशोरी समूह गठन गरी साप्ताहिकरूपमा विद्यालय तथा समुदायमा चेतनामूलक कार्यक्रम गरिरहेको छ ।
हिंसा रोक्नकै लागि जिल्लामा किशोर(किशोरी, अभिभावक, वृद्धवृद्धा सबैलाई विभिन्न प्याकेज बनाएर वर्षमा झन्डै छ हजार जनालाई हिंसाविरूद्धको चेतनामूलक तालिम दिएको उनले बताए ।
तालिममा स्वयं व्यक्ति, समुदाय, सञ्चार, अधिकार, खर्च, लैङ्गिक हिंसालगायतका १५ खण्डमा रूपान्तरण गर्ने कुरा सिकाइने गरेको प्रशिक्षक देवकी सिंहले बताइन् । उनका अनुसार समूहमा आबद्ध किशोर(किशोरीले अरूलाई हिंसाविरुद्ध सचेत गराउन पहिले आफूबाटै सुरुआत गरेका छन ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ३०, २०७९ १३:४२
