-महत्वपूर्ण सूचना संकलनदेखि कारबाहीको प्रक्रिया चलाउने नेपाल प्रहरी र देशभरका जिल्ला प्रशासन चलाउने प्रमुख जिल्ला अधिकारीको गृहबाटै चल्छ कमाण्ड ।
- पछिल्लो चरणमा गृहमन्त्री भएकाहरु विभिन्न काण्डमा मुछिँदै कमजोर बन्न थालेका छन् ।
-गृहको कमाण्ड सम्हालेका कतिपयले भने राजनीतिबाटै हात धुनुपरेको छ।
काठमाडौं– गृह मन्त्रालय, जुनसुकै पार्टीको सरकार आए पनि पहिलो रोजाइमा पर्ने मन्त्रालय हो । पछिल्लो सरकार निर्माणका क्रममा पनि गृह मन्त्रालय लिन दलहरुबीच घम्साघम्सी परेको थियो । शीर्ष दलका नेताहरु यो मन्त्रालयको नेतृत्वका लागि नतम्सिने को होला र ? दुई ठूला दलको कमान सम्हालिरहेका नेताहरु पनि गृहकै नेतृत्व गरेर चर्चा कमाएका नेताहरु हुन् ।
महŒवपूर्ण सूचना संकलनदेखि कारबाहीको प्रक्रिया चलाउने नेपाल प्रहरीदेखि देशभरको जिल्ला प्रशासन चलाउने प्रमुख जिल्ला अधिकारीको कमाण्ड गृहबाटै चल्छ । त्यसैले यो मन्त्रालयमा आएर शक्ति आर्जन गर्ने चाहना धेरै नेताहरुले राख्छन् ।नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा र नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली कुनै बेलाका शक्तिशाली गृहमन्त्री बनेका थिए ।
अहिले राष्ट्रपति बनेका रामचन्द्र पौडेल कुनैबेला गृहमन्त्री बनेका थिए । तीन नेता शक्तिशाली पदमा पुगे पनि पछिल्लो चरणमा बनेका गृहमन्त्रीहरु भने विभिन्न काण्डमा मुछिँदै कमजोर बन्न थालेका छन् । गृहको कमाण्ड सम्हालेका कतिपयले भने राजनीतिबाटै हात धुनुपरेको छ ।
बालकृष्ण हिरासतमा
पूर्वगृहमन्त्रीसमेत रहेका कांग्रेस नेता अहिले प्रहरी हिरासतमा पुगेका छन् । नेपालीलाई भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका पठाउने प्रकरणमा करोडौं ठगीको आरोपमा खाण बुधबार पक्राउ परेका हुन् ।कांग्रेस सभापति देउवाका विश्वासपत्रका रुपमा हेरिने खाण कांग्रेसको १४औं महाधिवेशनमा महामन्त्री बन्ने चाहना राख्थे ।
यद्यपि, कृष्णप्रसाद सिटौला गुटलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्दा खाणले महामन्त्रीको उम्मेदवार बन्न पाएनन् । खाण महाविधेशनमा केन्द्रीय सदस्यमै चित्त बुझाएर बसे । गत ४ मंसिरको निर्वाचनमा गृहमन्त्री रहेकै बेला खाण पराजित भए । सत्ताको शक्ति र गठबन्धनको बल हुँदा पनि उनले चुनाव जित्न सकेनन् । त्यसयता कमजोर बनेका खाण अहिले प्रहरीको हिरासत पुगेका हुन् ।
महिनादिनमै गुम्यो लामिछानेको पद
राजनीतिमा लागेको छोटो समयमै उदायका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेले गठबन्धनको सरकारमा सहभागी हुँदा गृहजस्तो शक्तिशाली मन्त्रालय सम्हाल्न पाए । चुनाव जितेर आएपछि पहिलोपटकमै गृहको बागडोर सम्हाल्न पाएपछि लामिछानेको वाहवाही झन् चुलियो । तर ‘कन्फ्लिक्ट अफ इन्ट्रेस्ट’ले लामिछानेलाई लखेटिरह्यो ।
नागरिकता र राहदानी दुरुपयोगको आरोपमा उनीमाथि विभिन्न मुद्दा लागेको थियो । सोही मुद्दाबाट उम्कन गृह रोजेको आरोप खेप्दै गृह पुगेका उनले एक महिनामात्र गृहको कमाण्ड सम्हाल्न पाए । त्यसपछि नागरिकता पुनःप्राप्तिको प्रक्रिया पूरा नगरेको भन्दै सर्वोच्च अदालतले उनको सांसद पद खारेज गरिदियो । योसँगै उनको मन्त्री पद पनि गयो । नागरिकता प्राप्तिपछि लामिछाने शक्तिशाली मन्त्रालयमा जान पुन तम्सिएका थिए ।
तर, सत्ता गठबन्धनले उनको मनसायलाई वास्ता गरिदिएन । त्यसो त लामिछाने उपनिर्वाचनबाट पुनः संसद् छिरिसकेका छन् । तर, गठबन्धनले उनी आउनुअघि नै नारायणकाजी श्रेष्ठलाई गृहको तालाचाबी दिइसकेको थियो । जसकारण रास्वपा अहिले सरकारबाट बाहिरिएको छ ।
खुमबहादुर र वामदेवको ‘पावर’
कांग्रेस नेता खुमबहादुर खड्का कुनैबेला शक्तिशाली गृहमन्त्री थिए । दुईपटकसम्म गृहमन्त्री बन्दा खड्काले प्रहरीमा आफ्नो नातेदार र कार्यकर्ताको भर्ती केन्द्र नै बनाएको आरोप छ । यसरी चर्चामा छाएका खड्का एकाएक कांग्रेसमा शक्तिशाली बने । कहिले गिरिजाप्रसाद कोइराला गुटमा त कहिले शेरबहादुर देउवा गुटमा खेलेर शक्तिशाली बनेका खुमबहादुर पार्टीमा शक्तिशाली बन्दै गएका थिए ।
२०५९ मा अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले बक्राहा नदी नियन्त्रण आयोजना लगायतमा भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेल चलान गरेपछि खड्का राजनीतिमा कमजोर बने । अख्तियारले मागेको तीन करोड रुपैयाँ धरौटी २०५९ पुस १९ मा बुझाएर छुटेका उनले राजनीतिमा आक्रामकरुपमा आउने प्रयास गरेका थिए । तर, उनको राजनीति त्यति जम्न सकेन । देश गणतन्त्रमा जाँदा कांग्रेसले धर्मनिरपेक्ष राष्ट्रको पक्षमा मत दिँदा उनी हिन्दू राष्ट्रको पक्षमा अभियान चलाइरहेका थिए । पछि उनको भारतमा उपचारका क्रममा २०७४ चैतमा निधन भयो ।
खुमबहादुरजस्तै चर्चित पात्र हुन्, वामदेव गौतम । एमालेबाट गृहमन्त्री बनेका गौतम पार्टीमा उस्तै शक्तिशाली मानिन्थे । पार्टीमा उपाध्यक्षसम्म बनेका उनी जसरी पनि प्रधानमन्त्री बन्न चाहन्थे । यसका लागि गौतमले अनेक प्रयास गरे । एमाले र माओवादी एकताका सुत्राधारसमेत मानिने गौतमलाई यही एकीकरण अफापसिद्ध बनिदियो । दुई दल तालमेल गरेर चुनाव लड्दा पनि उनले चुनाव जित्न सकेनन् ।
त्यसपछि कहिले डोल्पा गएर त कहिले काठमाडौंमा निर्वाचन लड्ने कोसिस गरे । एमालेका रवीन्द्र अधिकारीको निधनपछि उपचुनावमा कास्कीबाट उम्मेदवार बन्ने कोसिससमेत गरेका उनलाई राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले राष्ट्रिय सभा सदस्यमा मनोनीत गरी सान्त्वाना दिइन् । यद्यपि, उनी अहिले एमालेको राजनीतिबाट टढिइसकेका छन् ।
कर्नरमा सिटौला र गच्छदार
नेपाली कांग्रेसमा शक्तिशाली नेतामा पर्थे कृष्णप्रसाद सिटौला र विजयकुमार गच्छदार । गृहको कमाण्ड सम्हालेका कारण पार्टी पंक्तिमा बेग्लै फूर्तिफार्ती हुने नै भयो । पार्टीमा बार्गेनिङ पावर बढाउने पद पनि यही थियो । यही कारण सिटौला ‘थर्ड पोल’का रुपमा उदाए । योबीचमा उनले गगन थापा र प्रदीप पौडेललाई हुर्काए । सरकारमा आफ्नो गुटबाट मन्त्री पद दिलाउनदेखि निर्वाचनमा आफ्नो गुटका नेताहरुलाई टिकट दिलाउँथे । तर, अहिले गगन र प्रदीपले गुट छाडेसँगै सिटौला कमजोर बनेका छन् ।
कांग्रेसमा यस्तै कर्नरमा परेका पात्र हुन्, गच्छदार । पार्टीमा देउवाको चर्को विरोध भइरहँदा फोरम लोकतान्त्रिक नै बिलाएर पार्टी उपसभापति बनेका गच्छदार पछिल्लो निर्वाचनपछि खासै सार्वजनिक कार्यक्रममा देखिएका छैनन् । ललितानिवास जग्गा प्रकरणमा मुछिएपछि उनको राजनीतिक यात्रा ओरालो लागेको हो । उक्त प्रकरणमा मुछिएपछि गच्छदार १० लाख धरौटी बुझाएर रिहा भएका थिए । कांग्रेसको १४औं महाधिवेशनमा उपसभापति भिडेका उनी महाधिवेशन प्रतिनिधिबाट अनुमोदन हुन सकेनन् । छ पटक सांसद यात्रा तय गरेका गच्छदार यसपटक गठबन्धनको शक्ति लाग्दा पनि निर्वाचित हुन सकेनन् । त्यसयता उनी थप कमजोर बन्दै गएका छन् ।
भीम रावलको अवस्था उस्तै
नेकपा एमालेमा प्रस्ट अडान राख्नसक्ने नेताका रुपमा चिनिएका नेता हुन्, भीम रावल । चितवन महाधिवेशनमा केपी शर्मा ओलीसँग अध्यक्ष भिडेका थिए रावल । ओलीका आलोचकका रुपमा चिनिएका रावल पछिल्लोपटक राजनीतिको केन्द्रमा देखिँदैनन् । ओलीको आलोचना गरेकै कारण रावलले यसपटक चुनावमा टिकट पाएनन् । जसले गर्दा रावल अहिले गृहजिल्ला केन्द्रित भएर बस्न थालेका छन् ।
अरु को–को कमजोर ?
कांग्रेसबाट गृहमन्त्री बनेका पूर्णबहादुर खड्का अहिले कांग्रेस उपसभापति छन् । सरकारमा कांग्रेसको नेतृत्व गर्दै सहभागी भएका उनी उपप्रधानसहित रक्षामन्त्री छन् । उनले अर्थमन्त्री लिने उत्कट इच्छा राखे पनि उनको चाहना पूरा हुन सकेन । नेकपा हुँदा गृहमन्त्री बनेका रामबहादुर थापा माओवादीका शक्तिशाली नेता थिए । नेकपा विभाजनपछि एमालेमा लागेका उनी पार्टीमा उपाध्यक्षसम्म भए । तर, उनको उपस्थिति कहीँकतै देखिँदैन । पछिल्लो नक्कली शरणार्थी प्रकरणमा उनको नामसमेत मुछिएको छ । थापाका छोरा प्रतीकको नामसमेत यो प्रकरणमा जोडिएको छ ।
यता माओवादीबाट गृहको कमाण्ड सम्हालिसकेका जनार्दन शर्मा र कृष्णबहादुर महराको शक्ति पनि कमजोर हुँदै गएको छ । गृहमन्त्री हुँदा शक्ति आर्जेका शर्मा अर्थमन्त्री हुँदा सिसिटिभी फुटेज प्रकरणमा मुछिए । त्यहीबेला माओवादीको महाधिवेशनबाट महासचिव बन्न चाहेका उनलाई पार्टीले स्पेस दिएन । उनले चाहेको पद देव गुरुङले पाए । गृहको कमाण्ड सम्हालिसकेका महरा संसद् सचिवालयकी एक महिलालाई यौन दुव्र्यवहार गरेको आरोपमा जेल पुगे । अदालतबाट सफाइ पाएपछि जेलबाट बाहिरिएका उनले पार्टीमा प्रभाव जमाउन सकेका छैनन् । उनलाई अहिले प्रवक्ताको जिम्मेवारी दिइएको छ ।
गृहमा कहिले कसको नेतृत्व ?
पुष्पकमल दाहाल ः २०७९ माघ १४ – २०७९ चैत १७ (लामिछाने पदबाट बर्खास्त भएदेखि श्रेष्ठलाई जिम्मेवारी नदिएसम्म)
रवि लामिछाने ः २०७९ पुस ११ – २०७९ माघ १३
बालकृष्ण खाण ः २०७८ असार २९ – २०७९ पुस ११
रामबहादुर थापा ः २०७४ फागुन १४ – २०७८ असार २८
जनार्दन शर्मा ः २०७४ असार १२ – २०७४ असोज ३१
विमलेन्द्र निधि ः २०७३ साउन २० – २०७४ जेठ २४
शक्तिबहादुर बस्नेत ः २०७२ असोज १ – २०७३ साउन २०
माधवप्रसाद घिमिरे ः २०६९ चैत ४ – २०७० माघ २७
विजयकुमार गच्छदार ः २०६८ भदौ १२ – २०६९ फागुन ३०
नारायणकाजी श्रेष्ठ ः २०६८ साउन १६ – २०६८ भदौ ३
कृष्णबहादुर महरा ः २०६८ बैशाख २० – २०६८ साउन १५
भीमबहादुर रावल ः २०६६ असार ३ – २०६७ माघ २२
कृष्णप्रसाद सिटौला ः २०६३ बैशाख १२ – २०६५ भदौ ५
दानबहादुर शाही ः २०६१ बैशाख २० – २०६२ मंसिर ३
धर्मबहादुर थापा ः २०५९ असोज २५ – २०६० जेठ १
रामचन्द्र पौडेल ः २०५६ चैत ८ – २०५८ साउन १०
पूर्णबहादुर खड्का ः २०५६ असार १६ – २०५६ चैत ७
गोविन्दराज जोशी ः २०५५ बैशाख ८ – २०५६ असार १५
खुमबहादुर खड्का ः २०५४ मंसिर १८ – २०५५ बैशाख ७
बुद्धिमान तामाङ ः २०५४ असोज २७ – २०५४ मंसिर १७
वामदेव गौतम् ः २०५३ फागुन २९ – २०५४ असोज २६
खुमबबहादुर खड्का ः २०५२ असोज ५ – २०५३ फागुन २८
केपी शर्मा ओली ः २०५१ मंसिर १४ – २०५२ असोज ५
शेरबहादुर देउवा ः २०४८ जेठ १५ – २०५१ मंसिर १३
योगप्रसाद उपाध्याय ः २०४६ चैत २४ – २०४८ जेठ १४
