- सत्ता गठबन्धन भत्किने र कायम हुने क्रम चल्यो
- एमाले संघदेखि प्रदेशसम्मै सत्ताविहीन
- संविधानसभा अध्यक्ष सुवास नेम्बाङको निधन
- नक्कली भुटानी शरणार्थी, ललिता निवास, सुनकाण्ड, एनसेल, टेरामक्सजस्ता काण्डको छानबिन
- पोखरामा भएको विमान दुर्घटना ७२ जनाको मृत्यु
- भूकम्पबाट १५७ जनाको मृत्यु
- हमासको आक्रमणमा परी इजरायलमा १० जना नेपाली विद्यार्थीको मृत्यु, रुसी सेनामा गएका ६ नेपालीको मृत्यु
काठमाडौं– अंग्रेजी नयाँ वर्ष सन् २०२४ आजदेखि सुरु भएको छ । आइतबार राति १२ बजेपछि सन् २०२३ को बिदाइ गरिएको हो । नेपाली राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक, पर्यापर्यटनलगायत क्षेत्रमा सन् २०२३ उथलपुथलपूर्ण वर्ष भयो । प्राकृतिक विपद्ले पनि नेपालीजनलाई सताउनु सतायो । राजनीतिक क्षेत्रलाई हेर्दा गत वर्षको यही समय नेपाली राजनीतिमा नयाँ सत्ता समीकरण बनेको थियो । सत्ता गठबन्धन अदलबदल भएको थियो । बद्लिएको गठबन्धनमा नेकपा एमाले, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा), राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा)लगायत दल थिए ।
गठबन्धनको तर्फबाट नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले सरकारको नेतृत्व गरे । कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाले प्रधानमन्त्री पद नछाड्ने अडान लिँदा अन्ततः नयाँ गठबन्धन बनेको हो ।दाहाल सरकारमा नयाँ दल रास्वपा सभापति रवि लामिछाने उपप्रधान तथा गृहमन्त्री भए । तर, नागरिकता पुनः प्राप्त गर्दा प्रक्रिया पूरा नगरेको भन्दै सर्वोच्चको आदेशपछि ३२ दिनमै पदमुक्त भए । उनी पदमुक्त भएको २७ जनवरी, २०२३ मा हो । सांसद पनि खारेज भयो । नागरिकताकै कारण उपप्रधान तथा गृहमन्त्री र सांसद पदमुक्त भएको यो नेपाली राजनीतिक इतिहासमा पहिलो हो ।
लामिछाने पदमुक्त भएपछि गठबन्धनमा उचारचढाव भयो । अर्कातिर उपनिर्वाचन भयो । लामिछानेको चितवन–२ सँगै बारा–२ र तनहुँ १ मा उपनिर्वाचन भए । उपनिर्वाचनबाट रवि लामिछाने, स्वर्णिम वाग्ले र उपेन्द्र यादव निर्वाचित भए ।यसपछि राष्ट्रपति कसलाई बनाउने भन्ने विषयमा एमालेसमेत रहेको गठबन्धनमा सहमति जुटेन । परिणामतः दुई महिनामै २४ फेब्रुअरी २०२३ मा एमाले र माओवादीको गठबन्धन भत्कियो । कांग्रेस, माओवादी, जसपा र एकीकृत समाजवादी, लोकतान्त्रिक समाजवादी, जसपा, नागरिक उन्मुक्ति र जनमोर्चा नेपाल रहेको गठबन्धन बन्यो । एमाले संघदेखि प्रदेशसम्मकै सत्ताबाट च्युत भयो । ९ मार्च २०२३ देखि एमाले प्रमुख प्रतिपक्षको भूमिकामा पुग्यो । तेस्रोपटक प्रधानमन्त्री भएका दाहालले अन्तिम अवसरलाई खेर जान नदिने प्रतिवद्धता व्यक्त गरे ।
सोही वर्षको ९ मार्चमा नेपालको तेस्रो राष्ट्रपतिमा कांग्रेस नेता रामचन्द्र पौडेल निर्वाचित भए । उनले एमाले उपाध्यक्ष सुवासचन्द नेम्बाङलाई पराजित गरे । नेम्बाङ पूर्वसभामुख थिए । उनको यही वर्ष निधन भएको हो । १७ मार्चमा भने रामसहायप्रसाद यादव उपराष्ट्रपतिमा विजयी भए ।यसबेलामा नेपाल–भारत र नेपाल–चीन सम्बन्धमा केही खटपट थियो । प्रधानमन्त्री दाहालले दुई छिमेकीसँग अझ प्रगाढ पार्न ३१ मेमा भारत र २२ सेम्टेम्बेरमा चीन भ्रमण गरे । भारत भ्रमणका क्रममा १० वर्षमा १० हजार मेगावाट बिजुली निर्यात गर्ने दीर्घकालीन सहमति दाहाल र उनका भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदीसँग भने । तर, नेपाली भूमि लिपुलेक, कालापानी, लिम्पियाधुराबारे भारतसँग औपचारिक वार्ता गरेनन् ।
उत्तरी छिमेकी चीन भ्रमणका क्रममा दाहालले राष्ट्रपति चिनफिङ र प्रधानमन्त्री ली खछियाङसँग उच्चस्तरीय वार्ता गरे । वार्तापछि कोरानाकालमा बन्द भएका उत्तरी नाका खुलाउनेलगायत केही समझदारी भयो ।छिमेकी दुई देशसँगको सम्बन्ध थप सुधार गरेका दाहाललाई गठबन्धन दलहरूबीच विश्वास कायम गर्न र मन्त्रिपरिषद् विस्तार गर्न आठ महिना लाग्यो । उनले १२ पटक मन्त्री थप्ने काम गरे । अर्थात् सरकार मन्त्री हटाउने र नियुक्त गर्नमै दाहालको झण्डै एक वर्ष बित्यो । जबकि उनले तेस्रो प्रधानमन्त्रीत्वकालमा सुशासन कायम गर्ने दृढता व्यक्त गरेका थिए । सोहीअनुसार नक्कली भुटानी शरणार्थी काण्डको अनुसन्धान गराए । नेपाली नागरिकलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर सरकारमै बसेकाहरूबाट ठगेको ठूलो काण्ड हो ।
यहाँ पूर्वकार्यवाहक प्रधानमन्त्रीसमेत रहेका कांग्रेस नेता बालकृष्ण खाण, एमाले सचिव तथा पूर्वउपप्रधानमन्त्री टोपबहादुर रायमाझी, बहालवाला सचिव टेकनारायण पाण्डेलगायत ‘हाइप्रोफाइल’ नेतादेखि कर्मचारीसम्म पक्राउ परे । अझै रायमाझी, पाण्डेलगायत थुनामा छन् । खाण भने धरौटीमा रिहा भएका छन् । यसले दाहाल सरकार प्रशंसित बन्यो ।
दाहाल सरकार प्रशंसित भएको ललितानिवास जग्गा हिनामिना प्रकरणको अनुसन्धान गर्दा पनि नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सिआइबी)ले प्रकरणमा मुछिएका १८ जनालाई पक्राउ गरी अनुन्धान अघि बढायो । यो प्रकरणमा हिरासतमा रहेका भाटभटेनी सुपरमार्केटका सञ्चालक मीनबहादुर गुरुङलगायत १८ जनालाई जिल्ला अदालत काठमाडौंले १० सेप्टेम्बरमा धरौटीमा छाड्न आदेश दियो । यद्यपि, नीतिगत निर्णय गरेका पूर्वप्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराई र माधवकुमार नेपालमाथि सिआइबीले अनुसन्धान अघि बढाएन । यसप्रति नागरिक समाजका प्रतिनिधिले विरोध जनाए ।
गत वर्षको ३ जुलाईमा सिंगापुरबाट तस्करी गरेर तस्करहरूले ल्याएको करिब ६० किलो सुन बरामद भयो । राजस्व अनुसन्धान विभागले उक्त सुन बरामद गरेको हो । ७ डिसेम्बरमा दुबईबाट तस्करी भएको १४ किलो सुन त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाटै बरामद भयो । नेपालीजनलाई दुखाउने सबैभन्दा ठूलो घटना पनि गत वर्ष नै भयो । २३ जनवरीमा यती एयरलाइन्सको एटिआर विमान पोखरामा दुर्घटना हुँदा नेपाली र विदेशी नागरिक गरी ७२ जनाको ज्यान गयो । पूर्वी नेपालको पाँचथर, ताप्लेजुङ र संखुवासभामा गएको बाढीसहितको पहिरोले ३५ जनाभन्दा बढीको मृत्यु भयो । बैतडीको नौगाड नगरपालिका–१ मा गएको पहिरोले पनि १० जनाभन्दा बढीको ज्यान गयो ।
अक्टोबर महिना पनि नेपालीका लागि निकै दुःखद् रह्यो । हमास लडाकुको आक्रमणमा परी इजरायलमा १० नेपाली विद्यार्थीको ज्यान गयो । सरकारले घाइते र देश फर्किन चाहने नेपालीको उद्धार ग¥यो । सैन्य सम्झौता नभएको रुस र युक्रेनमा पनि नेपाली युवाहरूको लर्को लाग्यो । रुसी सेनामा आबद्ध छ जना नेपाली युवाले ज्यान गुमाइसकेका छन् । घाइतेहरू थुप्रै छैन । केही युक्रेनी सेनाको नियन्त्रणमा रहेको विवरण परराष्ट्र मन्त्रालयसँग छ । सरकारले भने रुसी र युक्रेनी सेनामा भर्ती नहुन नेपालीहरूलाई आग्रह गरेको छ । भर्ती नलिन दुवै देशलाई सरकारले अनुरोध गरेको छ ।
यसबाहेक नेपालीजनका लागि गत वर्ष प्राकृतिक प्रकोप पनि निकै घातक बन्यो । ३ नोभेम्बरमा जाजरकोटको रामीडाँडा केन्द्रबिन्दु बनाएर गएको भूकम्पले रुकुम पश्चिम र जाजरकोटमा १५७ जनाको ज्यान गयो, १९७ जना घाइते भए । भूकम्पले पाँच जिल्लामा गरी १६ हजार ८०० घर पूर्ण र ४३ हजार ९०० घरमा आंशिक क्षति पु¥यायो । डिसेम्बर २७ मा भने प्रहरीले ललितपुरको बालकुमारीमा भएको दंगामा प्रहरीको गोली लागेर २१ र २३ वर्षका दुई युवकको मृत्यु भयो । दक्षिण कोरियामा शिप बिल्डिङको परीक्षाका लागि आवेदन भर्न पाउँ भन्ने उनीहरूको माग थियो । तर, उनीहरूलाई प्रहरीले गोली र लाठी बर्साए ।
अन्ततः दुवै जनाको ज्यान गयो । ज्यान जानेहरू अछाम चौरपाटी गाउँपालिका–१ घर भई हाल काठमाडौं बस्ने वर्ष २१ का वीरेन्द्र शाह र दैलेखको महाबु गाउँपालिका–६ घर भई हाल भक्तपुर बस्ने वर्ष २३ का सुजन राउत हुन् ।र, प्रविधि क्षेत्रमा दूरसञ्चार प्रदायक कम्पनी एनसेल प्रकरणदेखि टेरामक्सजस्ता ठूला भ्रष्टाचार प्रकरण पनि बाहिरिएको छ । दुवै प्रकरण छानबिनको क्रममा छन् ।
